Son yıllarda kişiler arasındaki para transferlerini ve ödeme işlemlerini klasik yöntemlerle yürüten bankalara ve bu işlem için binlerce yıldır kullanılan fiziksel paraya alternatif olarak yenilikçi ve erişilebilir çözümler sunan aktörlerin ve kavramların hayatımıza girdiğini görüyoruz.
iyzico örneği üzerinden düşünelim; eskiden bir web sitesi kurarak e-ticaret yapmak isteyen bir firma, kredi kartıyla ödeme alabilmek için bankalara başvuruda bulunarak uzun bekleme süreleri ve karmaşık prosedürlerin ardından bir sanal POS edinmek zorundaydı. Bu zorlukları ortadan kaldırmak için ortaya çıkan iyzico’nun ödeme altyapısı sayesinde ise bugün, iyzico çözümlerini kullanan bir e-ticaret sitesinin dakikalar içinde ödeme almaya başlaması mümkündür.
Yine bir şehir genelinde faydalandığımız toplu ulaşım, otopark, müze giriş çıkışları gibi hizmetler için eskiden her hizmete para ödeyerek veya jeton, bilet kullanarak faydalanmak dışında bir seçeneğimiz yokken, bugün tek bir karta tüm bu hizmetlerden yararlanmamız oldukça kolay.
Örnekleri teknolojideki ilerleme ve bu ilerlemenin yaygınlaşmasıyla her geçen gün artan ödeme hizmetleri ve elektronik para uygulamaları, Avrupa’da 2000’li yıllardan bu yana çeşitli hukuki düzenlemelerde yer bulmuştu. Türkiye’de ise bu yenilikçi alandaki tanımları netleştirmek, sağlayabileceği faydaları desteklemek, sektördeki aktörleri denetim altına almak ve Avrupa Birliği ile uyum sağlamak gibi amaçlarla bir kanun çıkarılmasına karar verildi. Bu doğrultuda 27 Haziran 2013 Tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan 6493 Sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun (“Kanun”) 2 yıllık kısmi geçiş sürecinin ardından 27 Haziran 2015 tarihinde tam anlamıyla uygulanmaya başladı.
Bu yazıda Kanun’un tanımlar, yükümlülükler ve istisnalarla dolu dünyasının derinliklerinde kaybolmak yerine, ödeme hizmetleri ve elektronik para ile ilgili temel kavramları basitçe açıklayıp, kanunun ödemeler dünyası için getirdiği kural ve düzenlemeleri inceleyeceğiz.
Ödeme Hizmeti ve Elektronik Para
Ödemelerin yapılmasına yarayan fiziki ya da sanal hesapların işletilmesi, bu hesaplarda bulunan tutarların aktarılması ya da farklı yollarla yapılan para transferleri; ödeme araçlarının piyasaya sürülmesi, elektronik ortamda ödemelerin gerçekleştirilmesinin sağlanması ve fatura ödemelerine aracılık edilmesi hizmetlerinin tümü Kanun’a göre ödeme hizmetleri kapsamındadır. Yine piyasaya elektronik para ihraç edilmesi de (elektronik paranın ne olduğunu aşağıda açıklayacağız), Kanun’da sayılan ödeme hizmetleri arasındadır. Ancak ödemenin nakit olarak doğrudan ödeme alıcısına ya da onun temsilcisine yapılması, sınırlı bir mal veya hizmet ağında kullanılabilen bir ödeme aracı çıkarılması gibi durumlar Kanun’un istisnaları arasındadır bu nedenle ödeme hizmeti olarak değerlendirilmeyecektir.
Ödeme Hizmetleri Kanunu‘ndaki tanımına göre elektronik para; fon karşılığında piyasaya ihraç edilen, ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve piyasaya süren dışındaki kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değeri ifade etmektedir. Bir diğer deyişle elektronik para; telefon, tablet, temassız kart, sabit disk veya sunucu üzerinde kişiler adına saklanıp transfer edilebilen para biçimidir.
Örneklerle açıklayalım; iyzico’nun sunduğu iyziPOS, tek tıkla ödeme, pazaryeri çözümü gibi faaliyetlerin hepsi birer ödeme hizmetidir; çünkü belli kişiler için ödeme hesapları işletilmesini, bu hesaplardan veya kullanıcıların kredi kartlarından fon transferleri gerçekleştirilmesini içerirler. Elektrik, su ve doğalgaz faturalarının kolaylıkla ödenebilmesi için kurulmuş fatura ödeme noktalarının yürüttüğü işlemler de ödeme hizmeti kapsamına girer. Şehir genelinde ulaşım, otopark, umumi tuvalet gibi çeşitli alanlarda bakiye yüklenerek kullanılabilen bir ön ödemeli kart ise elektronik para olarak karşımıza çıkacaktır.
Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları
Kanun’un temel amaçlarından birinin ödeme ve elektronik para sektörlerini kontrol altına almak olduğunu belirtmiştik. İşte bu amaca yönelik olarak Kanun, ödeme hizmetlerinin sunulması ve elektronik para ihracını yalnızca belirli şartları yerine getirerek Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’ndan (“BDDK”) lisans almış, “ödeme kuruluşu” veya “elektronik para kuruluşu” adı verilen şirketlerin ve bankaların yürütebilmesini öngörmektedir.
Bu kapsamda ödeme veya elektronik para kuruluşu olarak lisans alacak şirketlerin; minimum sermaye tutarı, ortakların belirli suçlardan hüküm giymemiş kişiler olması gibi şirkete ilişkin şartların yanı sıra, iç kontrol ve risk yönetim birimleri oluşturmak, sistem sürekliliğini ve bilgi güvenliğini sağlayacak teknik tedbirleri almak gibi pek çok operasyonel şartı da yerine getirmesi gerekir.
Lisans alınmasının ardından da bu şirketler hem bağımsız denetim kuruluşlarının, hem de BDDK’nın denetimi altında kalmaya devam etmektedir. Bu sayede ödeme hizmetleri ve elektronik para alanlarının kontrol altına alınması, son kullanıcıların güvenli, sürekli ve kaliteli hizmete ulaşması amaçlanmaktadır.
Ödeme ve elektronik para kuruluşlarının karşılaması gereken diğer yükümlülükler ise şöyle özetlenebilir:
- Ödeme hizmeti kapsamında veya elektronik para karşılığında tutulan fonların korunmasını sağlamak ve BDDK tarafından istenmesi durumunda Merkez Bankası bünyesinde teminat bulundurmak,
- Gerçekleştirdikleri ve aracılık ettikleri işlemlerle ilgili tüm bilgi, belge ve kayıtları denetime açık şekilde saklamak,
- Kullandıkları bilgi sistemlerini Türkiye içinde bulundurmak ve bilgi güvenliği için kimlik doğrulaması, güvenlik açıklarıyla mücadele ve risk yönetimi gibi Ödeme Kartı Sektörü Veri Güvenliği Standartları’nda (PCI-DSS) da öngörülen tedbirleri almak,
- Ödeme usulsüzlüklerini, yaygın şekilde bilinen adıyla fraud işlemlerle, gerektiğinde kişisel verileri de işleyerek mücadele etmek
- Mali Suçları Araştırma Kurulu (MASAK) tarafından belirlenen, kara para aklama ve terörizmin finansmanı gibi suçlarla mücadeleyi amaçlayan; şüpheli işlemlerin MASAK’a bildirimi, hizmet sunulan kişilerin kimliklerinin doğrulanması ve kurum içinde bir uyum görevlisi belirlenmesi gibi yükümlülükleri karşılamak,
- Yürüttükleri ödeme hizmetleri veya elektronik para ihracıyla bağlantılı olmayan alanlarda faaliyet göstermemek.
Merak Edilenler
Kanunun getirdiği düzenlemeleri yukarıda özetledik. Şimdi ödeme hizmetleri ve elektronik para hakkında sıkça akıllara takılan soruların cevaplarını inceleyelim:
- Yabancı ödeme kuruluşlarının Türkiye’de faaliyet göstermesi hangi kurallara tabidir?
Türkiye’de faaliyet gösteren tüm ödeme ve elektronik para kuruluşları, Kanun’un kapsamına girmektedir. Dolayısıyla bir yabancı kuruluş, yurtdışında faaliyet göstermek için yabancı otoritelerden lisans almışsa bile, bu lisans Türkiye’de faaliyet göstermesi için yeterli olmayacak, Türkiye’deki kuruluşların tabi olduğu tüm kurallara bağlı olarak BDDK’dan lisans alması gerekecektir.
- Bitcoin elektronik para mıdır? Yasal durumu nedir?
En basit tanımıyla herhangi bir merkez bankası veya resmi kuruluşla bağlantısı olmayan sanal bir kripto para birimi olan Bitcoin öngördüğü şartları sağlamadığından, kapsamında bir elektronik para değildir. Bu yüzden Bitcoin yukarıda ödeme hizmetleri ve elektronik para kuruluşları için sayılan güvence ve denetimlerden de yararlanamamaktadır.
- Lisanssız olarak ödeme hizmeti sunulmasının ya da elektronik para ihraç edilmesinin yaptırımı nedir?
Gerekli lisansları almadan ödeme ya da elektronik para kuruluşu gibi faaliyet yürütenler için Kanunda üç yıla varan hapis cezasının yanı sıra, yüksek tutarlı idari ve adli para cezaları öngörülmekte. Bu suçların bir işyerinde işlenmesi durumundaysa, bu işyerinin iki aydan altı aya kadar; tekrarı halindeyse süresiz olarak kapatılması söz konusu olabilir.
- Ödeme veya elektronik para hizmetleri için lisanssız şirketlerle çalışmanın ne gibi sonuçları olabilir?
Bir şirketin veya elektronik para çözümünün Türkiye’de lisans almamış olması, Kanunun getirdiği güvence ve denetim mekanizmalarının bu sistemin kullanıcıları için uygulanamamasına yol açabilir. Ayrıca bu lisanssız faaliyetler tespit edildiğinde BDDK tarafından faaliyet durdurulacak, ilgili işyeri süreli veya süresiz olarak kapatılacaktır. Bu durumların da lisanssız şirketlerle çalışan kullanıcılar için hizmetlerde aksama, güvencesizlik ve muhatap bulamama gibi durumlara yol açması mümkündür.
- Bir ödeme veya elektronik para kuruluşunun lisanslı olup olmadığı nasıl öğrenilebilir?
BDDK tarafından lisans verilmiş ödeme kuruluşlarının listesine buradan, elektronik para kuruluşlarının listesine ise buradan ulaşabilirsiniz.
